Fakte tronditëse . Si u spastrua Follorina nga shqiptarët dhe politikat raciste të shtetit grek

Fakte tronditëse . Si u spastrua Follorina nga shqiptarët dhe politikat raciste të shtetit grek

31 Korrik 2017

 

Follorina është një qytet kufitar në Greqinë e Veriut dhe i përket prefekturës me të njëjtën emër. Ai kufizohet me qytetin e Bilishtit të Republikës së Shqipërisë dhe Prespën në pjesën e Republikës së Maqedonisë. Ky qytet ndodhet në një lartësi 680 metra mbi nivelin e detit dhe në regjistrin e vitit 2011 kishte 22.000 banorë. Në kohën e lashtë ky qytet quhej Lykea dhe i përkiste nënës së Filipit II, fisit të ilirëve Lynkestë të cilët e shtrinin mbretërinë e tyre përreth liqenit të Ohrit dhe kryeqendrën e kishin në qytetin e sotëm të Manastirit që është afër me Follorinën.

Emile Isambert në vitin 1873, shkruan se Follorina kishte 1400 familje, të cilët ishin muhamedanë dhe shqiptarë otomanë, si dhe 100 familje cigane. Në librin “Ethnographie des Vilayets d’Andrinople, de Monastir et de Salonique”, botim i revistës bullgare Extrait du courier d’orint, botuar në Stamboll më 1878, ku jepen të dhëna vetëm për popullsinë e gjinisë mashkullore thuhet se Follorina ka pasur 1.500 shtëpi ku jetonin 2.800 mysliman (shqiptar,turq, polak, ciganë, tartarë) dhe 1.800 bullgarë. Ndërsa Kazaja e Follorinës kishte 8.542 shtëpi ku jetonin 5.706 mysliman (shqiptar, turq, tartar, pomak), 16.667 bullgarë, 1.300vlleh dhe 790 ciganë.

Më 1889, G. T. Verkovik pretendon se Follorina ka pasur 212 shtëpi myslimane dhe 100 të krishtera. Në vitet e luftërave Ballkanike erdhën rreth 300 familje vlleh dhe sllavomaqedonase nga Magarevo, Nizhepole, Trnovo – Manastiri. Në vitin 1912, popullsia e saj ishte 10 mijë banorë, nga këta 5 mijë mysliman turq, 1.600 romë mysliman, 100 shqiptar mysliman,50 shqiptar ortodoks, 2.800 sllavo-maqedonas ortodoks, 150vlleh ortodoks, dhe 300 hebrenj. Deri më 1924 shumica e popullsisë të besimit islam u detyrua të largohet dhe në vend të tyre qeveria greke vendosi 3.600 refugjatë ortodoks vlleh

Në vitin 1893, udhërrëfyesi francez Viktor Berard shkruan se, M. Goptchevitch, në librin e tij: “Macedonien und Alt Serbien”, (Vienne, 1889), se qyteti i Follorinës ka pasur 3.000 osman, 9.500 sllavë, 3.500 shqiptarë dhe 400 ciganë.

Ndërsa në fillim të Luftës së Dytë Ballanike Follorina kishte 8.000 banorë, nga këta 5.000 shqiptar dhe turq mysliman.

Pas vitit 1922, në bazë të Marrëveshjes së Lozanës (30Janar 1923) për shkëmbimin e popullsisë midis Greqisë dhe Turqisë edhe qyteti i Follorinës si shumë qytete dhe fshatra të Greqisë pësoi ndryshime të mëdha të kombësive dhe besimeve fetare për nga numri i banorëve. Në këtë qytet dhe fshatrat e saj erdhën grek nga Azia e Vogël dhe Kaukazi. Ata u vendosën nëpër shtëpitë e turqve dhe të shqiptarëve.

Në vitit 1924, në bazë të marrëveshjes së shkëmbimit të popullsisë gjeografia e fshatrave për nga etnia e banorëve dhe e qytetit të Follorinës ndryshoi pothuajse tërësisht. Rreth 18 mijë mysliman turq dhe shqiptarë u dëbuan për në Turqi, disa familje shqiptare preferuan të shkonin fshehurazi në Shqipëri.

Një pjesë e shqiptarëve ortodoks paguan të holla zyrtarëve vendor grekë dhe iu mundësua të jetonin në shtëpitë e tyre.

Ndërsa në shtëpitë e turqve dhe shqiptarëve që u larguan u vendosën rreth 11.000 refugjatë ortodoks të ardhur nga Azia si grek, armen, rusë. U dëbuan në atë periudhë dhe mbi 1.600 sllavo-maqedonas për në ish-Jugosllavi.

Në vitet 1920-1926, 35.000 shqiptar, banorë të 24fshatrave të Kosturit dhe 14 fshatrave të Follorinës u dërguan me forcë për në Turqi. Këto fshatra, me largimin e popullsisë shqiptare myslimane për në Anadoll, filluan të asimilohen.

Në regjistrimin e vitit 1928, që bëri qeveria greke në prefekturën e Follorinës u deklaruan 38.917 banorë grek,28.884 sllavo-maqedonas, 1.369 vlleh, 379 hebrenj, 75 turq, 70 shqiptar mysliman, një shqiptar ortodoks, 19 ciganë. Ndërsa në qytetin e Follorinës më 1928 u regjistruan 10.585 banorë nga të cilët 3.612 janë refugjatë të ardhur para vitit 1922.

Përfaqësuesit e Komisionit Evropian Riki Van Boechoten dhe Helleen van der Minne, në raportin e tyre të botuar më 2001, shkruanin se në prefekturën e Follorinës 15.228 banorë flasin gjuhën sllave në familje, 2.114 gjuhën shqipe, 789 gjuhën vllehe, 5.554 gjuhën pondiaka (një dialekt i gjuhës greke të refugjatëve nga Deti i Zi) dhe 12.527 gjuhë tëpërzier-Mixed.

Termi refugjat është përdorur për të përcaktuar grekët e ardhur nga Trakia turke, Azia e Vogël e Kaukazi, të cilët u vendosën në Greqi në bazë të marrëveshjes midis Greqisë dheTurqisë më1922-1923.

Kjo marrëveshje më shumë nga të gjithë i dëmtoi shqiptarët mysliman të cilët i braktisën fshatrat e tyre nga dhuna që ushtroi shteti grek duke i futur në kategorinë e banorëve me kombësi turke.

Ndër vite, gjatë luftës së Dytë Botërore dhe luftës qytetare greke 1946-1949, qeveritë greke bënë spastrim etnik në Follorinë dhe fshatrat e saj duke përzënë në faza të ndryshme banorët që ishin me kombësi bullgare, turke,shqiptare, hebreje dhe sllavo-maqedonasve.

Shkrimtari dhe publicisti grek Dhimitri Lithoksus jep të dhëna për 18 fshatra të Follorinës që banoheshin nga shqiptarët mysliman dhe ortodoks para se të vinin refugjatët në vitin 1924. Fshatrat që Dhimitër Lithoksu sjell në studimet e tij janë:Vartolom (Agjios Vartolomeos), Vineni (Pili), Vapçini(Himadhon), German (Agjios Germanos), Kleshtino Gorno(Ano Klinees), Kleshtino Dolno (Kato Klines), Kotori Gorno(Ano Ydhrusa), Kotori Dolno (Kato Ydhrusa), Elovo (Elatias),Klabuçishta, (Poliplatono), Mahalla (Tropaiohos), Bell-Kamen(Dhrosopigji), Negovani (Flamburon), Negoçan (Niki),Pleshevica (Kollhiki), Popli (Lefkonas), Rambi (Lemos),Hinshko (Hinskon).

Nga kërkimet që kam bërë, në disa biblioteka dhe arkivatë huaja na dalin 22 fshatra të prefekturës së Follorinës që kanë qenë banuar nga shqiptarët ortodoks dhe mysliman të cilët pas viteve 1912, dal ngadalë i kanë braktisur këto vendbanime ose janë asimiluar nga presionet e shtetit grek dhe në vend të tyre qeveritë greke kanë vendosur refugjatë të ardhur nga Azia e Vogël dhe vllehët.

Shumë fshatra nga luftërat ballkanike, botërore dhe dhuna që ushtronte shteti grek janë zhdukur nga harta, pra nuk ekzistojnë më. Banorët e tyre për t’i mbijetuar këtyre ngjarjeve kanë emigruar në Evropë, SHBA ose në vendet fqinje me Greqinë si në Shqipëri,  Maqedoni dhe Turqi. Këto fshatra mund t’i gjejmë sot vetëm nëpër kujtesën e historisë, atëherë kur popujt e etnive dhe besimeve fetare të ndryshme jetonin së bashku në paqe.

(Studimi është kryer nga historiani Arben Llalla